Verklaring naar aanleiding van de voorgenomen zaligverklaring van paus Pius IX

30-08-2000

Amersfoort, 30 augustus 2000

Met bezorgdheid heeft het Collegiaal Bestuur van de Oud-Katholieke Kerk van Nederland kennisgenomen van het voornemen om paus Pius IX zalig te verklaren.

Uiteraard erkennen de oud-katholieke kerken het recht van de Rooms-Katholieke Kerk om tot zaligverklaring van een van haar leiders over te gaan, doch dit ontslaat ons niet van de plicht de vragen die deze beslissing bij ons oproept kenbaar te maken.
Deze vragen betreffen ten eerste de wijze waarop Pius IX een absolutistisch kerksysteem heeft uitgebouwd, waarin van bisschoppelijke collegialiteit geen sprake was en de rechten van plaatselijke kerken grondig werden ingeperkt. Het Romeinse centralisme vond een droevig hoogtepunt in de geforceerde totstandkoming van het dogma van de onfeilbaarheid van de pauselijke uitspraken, waarbij paus Pius IX persoonlijk een centrale rol heeft gespeeld. Een aantal van onze oud-katholieke zusterkerken ontstond als reactie op die dogmatisering van de pauselijke macht.

Het ontstaan van de Oud-Katholieke Kerk in ons eigen land moet eveneens begrepen worden in de context van het mislukken van de dialoog van een plaatselijke kerk met het Romeinse gezag als gevolg van centralistische tendensen die reeds in de vroege achttiende eeuw en ook daarvoor zich met een zekere halsstarrigheid deden gelden.

Wij betreuren het dan ook ten zeerste dat de Rooms-Katholieke Kerk nu met de zaligspreking van Pius IX deze ontwikkelingen lijkt goed te keuren. Het is te voorzien dat de dialoog met de plaatselijke kerken in het bijzonder en de oecumenische openheid in het algemeen onder de voorgenomen zaligspreking te lijden zullen hebben.

Ten tweede willen wij erop wijzen hoezeer Pius IX in de toenmalige cultuur en samenleving tendensen heeft begunstigd die de vrijheid van denken en geweten wilden beknotten. In plaats van nieuwe ontwikkelingen in wetenschap en cultuur te ondersteunen en te begeleiden, dacht en handelde paus Pius IX vanuit een paternalistisch kerkmodel, waarin de intellectuele vrijheid sterk aan banden werd gelegd. Ook hiertegen hebben onder andere oud-katholieken toen reeds geprotesteerd, omdat hun een open dialoog van de kerk met de samenleving voor ogen stond.

Ten derde zijn er verscheidene vragen te stellen ten aanzien van de houding van Pius IX tegenover de joden, met name in de toenmalige Kerkelijke Staat. Ook al valt die houding slechts evenwichtig te interpreteren in de context van de geloofsopvattingen van die tijd, toch kan men niet ontkennen dat die houding toen reeds door prominente christenen bekritiseerd werd. De zaligverklaring van Pius IX staat in schril contrast met het indrukwekkend woord van ëmea culpaí dat paus Johannes Paulus II eerder dit jaar uitsprak en dat precies zulke misstappen betrof.

Paus Johannes Paulus II heeft overigens eerder in de encycliek ëUt unum sintí (1995) de kerken uit de oecumene uitgenodigd met hem de dialoog over het kerkelijk primaatschap aan te gaan, omdat de wijze waarop dit primaatschap nu wordt uitgeoefend een hindernis lijkt te zijn op de weg naar de eenheid van de Kerk als gemeenschap van plaatselijke kerken. De zaligspreking van Pius IX doet jammer genoeg opnieuw betwijfelen hoe ernstig deze uitnodiging genomen dient te worden.

Het Collegiaal Bestuur van de Oud-Katholieke Kerk van Nederland:
mw.M.E.de Bruin-van Diemen, vertegenwoordiger aartsbisdom Utrecht
N.Lenten, thesaurier-generaal
dr.K.Ouwens, deken van Haarlem
mw.mr.V.P.Schulze, vertegenwoordiger bisdom Haarlem
drs.J.P.van der Steen, vertegenwoordiger geestelijkheid Utrecht
mw.M.L.Tanke-Keman, vertegenwoordiger synode
mgr.dr.J.A.O.L.Vercammen,  aartsbisschop van Utrecht
mgr.dr.J.L.Wirix - Speetjens,  bisschop van Haarlem


E.M.P.P.Verhey, secretaris