Opening, veiligheid en patriarch Batholomeus

Sibiu, 5 september

Was de bijeenkomst van gisteravond (ter verwelkoming, dus nog niet de officiële opening) een vrij tam gebeuren, waarbij de aanwezigen weinig betrokkenheid toonden, vandaag vond de totale onderdompeling plaats. Een compleet verslag, heet van de naald, in de middagpauze, valt dan ook niet te verwachten.

Veiligheid en onbehagen
Bij aankomst bij de tent bleek de politie weer alomtegenwoordig. Vermoedelijk zullen waarnemers van de conferentie teleurgesteld zijn in hun hoop dat het mogelijk zou zijn binnen te komen: de badges werden gecontroleerd. Er waren duidelijk strenge veiligheidsvoorschriften: ook met badge kwam je er niet in zonder dat je tas nagekeken werd en je afgetast te zijn met een detector. In plaats van je door al deze maatregelen veiliger te voelen roepen ze een gevoel van onbehagen op: waar zijn ze zo bang voor?

Het openingsgebed, mooi van opzet en uitvoering, duurde te lang en dat veroorzaakte een achterstand die de hele ochtend niet meer in te halen was. De laatste activiteiten van de ochtend kwamen daardoor in het gedrang.

Meditatie Bartholomeus
De meditatie in de openingsdienst werd verzorgd oor de oecumenische patriarch Bartholomeus. Net als andere sprekers en begroeters memoreerde hij de weg die de oecumene in Europa de laatste decennia heeft afgelegd: de eerste oecumenische conferentie in Basel in 1989, de tweede in Graz 1997, en nu de derde, voorbereid in Rome en Wittenberg. Een belangrijke mijlpaal op die weg is de Charta Oecumenica van 2001, waarin de Europese kerken zich verplichtten tot bepaalde acties. Een verplichting waaraan ze, volgens een latere spreekster van vanmorgen, Monica Heitz, slechts ten dele voldaan hebben.

Eveneens in overeenstemming met andere sprekers legde de patriarch de nadruk op de dialoog als middel om verzoening en gemeenschap te consolideren tussen de kerken en in Europa. We dienen te streven naar een de totstandkoming van een menselijk en sociaal Europa, waar mensenrechten en fundamentele waarden als vrede, gerechtigheid, vrijheid, tolerantie, participatie en wederzijdse steun centraal staan. Daarbij onderstreepte hij het belang van het respect voor het leven, de waarde van het huwelijk en het gezin. Ook het thema van onze verantwoordelijkheid voor de schepping stelde hij aan de orde.
Bij dit alles riep hij op tot samenwerking tussen alle orthodoxe kerken en tussen alle orthodoxe en andere christelijker kerken en tot de interreligieuze dialoog.

Met de meditatie van patriarch Bartholomeus in de openingsdienst is de toon gezet. Zoals gezegd: dezelfde geluiden waren ook bij andere sprekers te horen. Dat geeft meteen aanleiding voor een kritische noot. Het is al duidelijk dat de tijd op de conferentie beperkt is; vanmorgen werd er al heel veel van het uithoudingsvermogen gevraagd. Een betere coördinatie van wie wat gaat zeggen zou meer ruimte kunnen geven voor inbreng van de deelnemers, die net als ik ook wel niet zullen wachten op weer een begroeting van weer een patriarch of eminentie - er staan er nog vele op het programma.

Coördinatoren onder druk
De inbreng van de deelnemers vanmorgen beperkte zich tot de mogelijkheid schriftelijk vragen aan de sprekers te stellen. Daarvan werd druk gebruik gemaakt: stewards liepen rond om de briefjes te verzamelen, twee coördinatoren vatten de vragen samen en lazen deze samenvatting voor. Helaas, het programma was toen al zo uitgelopen, dat de uittocht voor de middagmaaltijd al begonnen was en dat gaat niet ongemerkt bij zo'n groot aantal deelnemers. De coördinatoren werden - begrijpelijk - enigszins nerveus van de drukte en lazen de vragen in een steeds hoger tempo voor. Dat alles maakte dat de laatste vragen niet meer te volgen waren. Dat was jammer, want de eerste vragen waren veelbelovend, zoals de vraag hoe de slotverklaring tot stand komt en op welke wijze de inbreng van de jeugd gegarandeerd is (want jongeren waren, behalve als steward, duidelijk niet in grote getale aanwezig.)

Huwelijk en gezin
Zonder andere sprekers tekort te doen - ik ben ervan overtuigd dat er bij nauwkeurige lezing nog veel interessants uit hun bijdragen te halen valt - wil ik er nog twee uitlichten. De metropoliet Kirill van de Russisch Orthodoxe kerk hield een beschouwing met hoog filosofisch gehalte - en daardoor moeilijk te volgen - over het licht van Christus. Die liep uit op het uitspreken van zijn verontrusting over de evolutie van de morele waarden in Europa en zijn vrees dat de staat op een bepaald moment bepaalde morele beslissingen dwingend zal gaan opleggen, zodat christenen gedwongen worden tot daden die in strijd zijn met het christendom. Zonder dat ik de exacte formuleringen kan citeren - de toespraak is nog niet op papier beschikbaar - herinner ik me dat hij daarbij sprak over homoseksuele relaties en abortus. En ook hij benadrukte de waarde van het huwelijk en het gezin.

Ook de twee andere hoofdsprekers van deze morgen leverden interessante bijdragen. Kardinaal Walter Kasper, president van de Pontificale Raad voor de eenheid van de kerken, stelde dat bij alles wat ons scheidt het geloof in Christus ons verbindt. Het leek hem belangrijk in het begin van de conferentie niet stil te staan bij de verschillen, maar ons te bezinnen op ons gemeenschappelijk fundament. We moeten dankbaar zijn voor het geschenk van de oecumene. Maar we dragen deze rijkdom in aarden vaten.  We leven in gescheiden kerken en daarmee hebben we voor veel mensen het licht van Christus verduisterd. Wat kunnen we doen? Voor iedere therapie moet de analyse komen. En bij die analyse kon hij natuurlijk niet voorbijgaan aan de uitspraken van zijn eigen kerk. Hij zei daarvan dat zijn kerk, de katholieke kerk, onlangs in een document van de geloofscongegratie de verschillen omschreven heeft en daarmee aan de opgave die nog voor ons ligt herinnerd heeft. "Ik weet dat velen, vooral veel evangelische broeders en zusters, zich daarvoor gekwetst voelen. Dat laat ook mij niet koud; dat hindert mij ook. Want het leed en de pijn van mijn vrienden zijn ook mijn leed. Het was niet onze bedoeling iemand te kwetsen of uit te sluiten. Wij willen getuigenis geven van de waarheid, zoals wij dat ook van andere kerken verwachten, en zoals ook andere kerken doen. Ook ons bevallen niet alle verklaringen van andere kerken, en zeker niet wat zij onlangs over ons gezegd hebben. Maar is dat belangrijk? Een "Kuschel- und Schummelokumene" (vertaal dat maar eens in de gauwigheid), die alleen maar aardig tegen elkaar wil zijn, helpen ons niet verder; verder helpt alleen een dialoog in waarheid en helderheid."
Verderop in zijn referaat sprak hij ook over de therapie. Die therapie bestaat onder andere daarin dat wij de schuld voor de scheiding niet in de eerste plaats bij anderen, maar bij onszelf zoeken en dat wij die schuld erkennen.
De tweede interessante vraag die ik nog net kon verstaan was bijgevolg hoe zijn kerk van plan was dat erkennen van die schuld tot realiteit te maken.

Ook de derde spreker van deze morgen, betrok de bewuste uitspraken van Rome in zijn bijdrage. Helaas was deze nog niet op papier beschikbaar. Hopelijk komt dat nog, want hij had veel te zeggen, maar de energie veel op te schrijven ontbrak aan het eind van de ochtend, vooral omdat de verwachting bestond dat ook zijn verhaal op papier geleverd zou worden.

Het programma gaat door
Vanmiddag staan drie fora over subthema's op het programma en hopelijk is daarbij ruimte voor meer inbreng van de deelnemers. De thema's van vandaag zijn: eenheid, spiritualiteit en getuigenis. Vanwege het thema van het lekenforum van verleden jaar heb ik voor het laatste gekozen.

Adrie Paasen